Natura (czytaj: Stwórca Wszechświata) obdarzyła ludzkość niezwykłymi darami. Ogromny postęp techniczny pozwala nam dziś nie tylko coraz dokładniej obserwować i utrwalać jej piękno i przedziwną harmonię, ale też coraz lepiej rozumieć jej skomplikowane mechanizmy i panujące w niej zależności.
Podziw i fascynacja, jakie towarzyszą człowiekowi w odkrywaniu wszelkich przejawów życia na Ziemi, sprawiają, że naukowcy, podróżnicy oraz przeróżni pasjonaci niejednokrotnie poświęcają całe swoje życie, aby zgłębić i jeszcze bardziej wzbogacić i tak znaczną już wiedzę o zjawiskach przyrodniczych naszej planety.
Do tych niezwykłych i cennych darów, jakie natura dała człowiekowi, należy niewątpliwie pszczoła i wytwory jej pracy, tj. miód i inne produkty, takie jak: propolis czy pyłek kwiatowy.
Trochę historii
O dobroczynnym działaniu miodu ludzie wiedzieli już od najdawniejszych czasów. Dość powiedzieć, że zalecenia spożywania go odnajdujemy między innymi w pismach sumeryjskich sprzed 4000 lat. Hipokrates żyjący w V-IV w. p. Ch. stosował miód w przyrządzaniu leczniczych wywarów z ziół. Jego uczniowie pozostawili nam kilkaset recept, w których znajdujemy miód jako składnik. Słynny uczony arabski Awicenna żyjący na przełomie X i XI w dziele Canon medicinae zaliczył miód do ważnych leków. Bogatą tradycję w tym zakresie ma również Polska. Zainteresowanie tym swoistym roślinno-zwierzęcym wytworem natury z biegiem wieków nie maleje, przeciwnie – na świecie prowadzi się wciąż nowe badania dotyczące miodu i produktów. W Polsce znanym ośrodkiem naukowym w tym zakresie jest Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich w Poznaniu. Prof. Bogdan Kędzia od kilkudziesięciu lat prowadzi badania i publikuje artykuły i książki na temat dobroczynnego działania miodu oraz innych produktów pszczelich.
Znaczenie zdrowotne
Nie sposób w krótkim artykule opisać wszystkie dobroczynne właściwości miodu, o którym zapisano już grube tomy rozpraw naukowych. Trzeba jednak wyraźnie podkreślić jego udowodnione, cenne i wielokierunkowe właściwości. Powszechnie znane jest i wykorzystywane w medycynie ludowej działanie antydrobnoustrojowe, np. w przeziębieniach. Jeśli jednak przyjrzymy się bliżej prozdrowotnemu działaniu produktów pszczelich, okazuje się, że ich wielokierunkowość jest doprawdy imponująca. Ważna uwaga: działanie to należy uważać za wspomagające, zwłaszcza w zaawansowanych stanach chorób. Błędem byłoby samowolne odstawianie przepisanych przez lekarza leków!
• Choroby układu krążenia
Miód działa wspomagająco na pracę serca wzmacniając siłę skurczu mięśnia sercowego, rozszerzając naczynia wieńcowe, obniżając ciśnienie krwi. Zapobiega powstawaniu obrzęków w mechanizmie zwiększonego wydzielanie moczu, jest więc wskazany przy nerwicach serca, chorobie wieńcowej, nadciśnieniu.
• Choroby układu oddechowego
Miód działa przeciwbakteryjnie, przeciwwirusowo, przeciwzapalnie, przeciwalergicznie, wykrztuśnie i ogólnie uodporniająco. Stosowany jest w leczeniu i profilaktyce takich stanów chorobowych, jak przeziębienia, kaszel, zapalenia górnych dróg oddechowych, w tym zatok, pyłkowicy na tle alergicznym. Jakkolwiek miód w rzadkich przypadkach sam może być źródłem alergii, gdyż w jego składzie znajdują się pyłki roślin, to właśnie dzięki temu może też działać korzystnie, antyuczuleniowo, jako swego rodzaju bodziec w formie naturalnej „autoszczepionki”.
• Choroby układu pokarmowego
Miód działa odtruwająco na organizm, głównie poprzez poprawę funkcji wątroby. Warto, aby pamiętały o tym zwłaszcza osoby nadużywające takich używek, jak kawa, alkohol, tytoń czy herbata. Cholina zawarta w miodzie zwiększa efekt żółciopędny. Te i inne działania zachęcają do apiterapii u chorych z chorobą wrzodową żołądka i dwunastnicy, w nieżytach żołądka, przy zapaleniu i stanach kurczowych jelit, biegunkach, zaparciach, zapaleniu wątroby i woreczka żółciowego.
• Choroby układu nerwowego
W związku z kojącym i uspokajającym działaniem miodu zaleca się go w takich stanach, jak wyczerpanie nerwowe czy zawodowe, obniżenie nastroju, nerwice, bezsenność, nadpobudliwość, szczególnie u dzieci.
• Choroby skóry
Antybiotyczne działanie miodu i pochodnych od bardzo dawna wykorzystuje się w celu przyspieszenia gojenia się ran, odleżyn, oparzeń i odmrożeń, ropni, czyraków, wyprysków. Warto zacytować dla przykładu jedno z wielu naukowych doniesień dotyczących wyników leczenia za pomocą maści propolisowej:
„Dużą przydatność maści propolisowej w leczeniu ropnych chorób skóry, wywoływanych najczęściej przez gronkowce złociste (Staphylococcus aureus), stwierdzili Chorążak i wsp. z Kliniki Dermatologicznej Śląskiej AM w Katowicach. Zastosowali oni maść o zawartości 3% etanolowego wyciągu z propolisu na podłożu zawierającym cerezynę, olej parafinowy, parafinę miękką, wazelinę, olbrot i wodę destylowaną. Leczeniem objęto 50 chorych z liszajcem pospolitym, suchym i gronkowcowym zapaleniem mieszków włosowych, niesztowicami, zanokcicą (paranoychia), czyrakami, wyprzeniem gronkowcowym (inter-trigo) i piodermiami. Maść stosowano bez opatrunku dwa razy dziennie przez 5-10 dni. Wyleczenie całkowite, prawie całkowite i znaczną poprawę uzyskano w 38 przypadkach (76%), poprawę mierną lub wątpliwą w 8 przypadkach (16%) i brak efektów leczniczych lub pogorszenie stwierdzono w 4 przypadkach (8%). W podsumowaniu autorzy stwierdzają, że u większości chorych z ropnymi schorzeniami skóry 3% maść propolisowa może być stosowana z powodzeniem. Dotyczy to szczególnie przypadków, w których zawiodła terapia antybiotykami („Postępy Fitoterapii” 1/2007)”.
• Choroby układu moczowego
Działanie moczopędne miodu warto wykorzystać profilaktycznie i leczniczo w kamicy moczowej, a także przy niewydolności nerek, obrzękach, infekcjach dróg moczowych i zatruciach. Znane jest zwłaszcza pozytywne działanie miodu przy zatruciach ołowiem, którego badany poziom we krwi pracowników zawodowo narażonych obniżał się znacząco.
• Niedożywienie, wyniszczenie nowotworowe i inne
W odróżnieniu od cukru stołowego, którego ponad 99,7% składu stanowi sacharoza i aby mógł być wchłonięty, musi zostać przez organizm rozłożony na glukozę i fruktozę, miód w ponad 80% złożony jest właśnie z glukozy i fruktozy, które wchłaniane są do krwi bezpośrednio, bez konieczności trawienia. W miodzie stwierdzono zawartość 20 pierwiastków, takich jak wapń, magnez, żelazo, mangan czy fosfor. Miód zawiera związki biologicznie czynne, związki fenolowe, enzymy, inhibiny oraz kwasy organiczne.
• Stomatologia
Pomimo słodkiego smaku i zawartości glukozy miód – dzięki swym właściwościom antybiotycznym – zapobiega próchnicy zębów. Jak wynika z niektórych badań, występowanie próchniczorodnej bakterii Streptococcus mutans zmniejszało się nawet o 50%.
Przydatne uwagi
Miód jest produktem wysokokalorycznym, a więc muszą to brać pod uwagę osoby z nadwagą – 100 g miodu odpowiada niemal 100 g cukru. Jako zamiennik cukru może być stosowany do słodzenia herbaty, pamiętając jednak, że choć wysoka temperatura unieczynnia wiele enzymów, to nie pozbawia go wielu innych dobroczynnych właściwości.
Miód jest produktem bezpiecznym, nawet jeśli spożywany bywa w znacznych ilościach, oczywiście dotyczy to wyłącznie osób bez przeciwwskazań, a więc np. nie cukrzyków. Warto pamiętać, że można go podawać nawet niemowlętom. Jako dawkę leczniczą dla osób dorosłych przyjmuje się trzy łyżki stołowe dziennie, a dla dzieci do 14. roku życia od 0,5-2,5 łyżki stołowej dziennie.
Najdogodniejsze warunki przechowywania miodu to szczelne opakowania, zaciemnione miejsce i temperatura 10-14°C Zbyt wysoka temperatura może spowodować rozpad cennych enzymów, takich jak np. inwertaza, która jest także wrażliwa na światło. Przechowywanie w zamkniętym pojemniku pozwala zapobiec przenikaniu do miodu wody (jest higroskopijny!) i wszelkich zapachów z powietrza, a poza tym opóźnia naturalny proces krystalizacji miodu.
Jeśli chodzi o fałszowanie miodu, co nie jest zjawiskiem rzadkim, łatwo można to sprawdzić. Miód prawdziwy, płynny lub upłynniony, podgrzany do temperatury 40°C i wlewany powoli do szklanki z chłodną wodą, tworzy w niej regularny słup strumienia nie mieszającego się z wodą i osiadającego na dnie z wyraźnie zaznaczoną granicą między wodą a miodem.