Okres Wielkiego Tygodnia jest czasem ostatecznego przygotowania na Święta Wielkanocy. W naszych domach rodzinnych upływa on przeważnie na ostatnich przygotowaniach do Świąt. To przygotowanie ma nie tylko wymiar materialny, związany ze sprzątaniem domu i przygotowywaniem świątecznych potraw, ale przede wszystkim wymiar duchowy. To czas wewnętrznego przygotowania na Uroczystość Zmartwychwstania Chrystusa, która jest centrum całego roku liturgicznego, przez modlitwę i często przypadające na ten właśnie okres rekolekcje wielkopostne.
Wielki Tydzień rozpoczyna się w Niedzielę Męki Pańskiej, która w polskiej tradycji ludowej zwana jest Niedzielą Palmową. Jednak ten Tydzień można potraktować jako wyjątkowy, ponieważ Niedzielę Zmartwychwstania można także zaliczyć do niego, choć jest pierwszym dniem okresu wielkanocnego. Taki układ Tygodnia przedstawia kard. Joseph Ratzinger w książce „Duch liturgii”. Mówi tu o tygodniu, który ma osiem dni, a rozpoczyna i kończy się w niedzielę.
Okres bezpośrednio poprzedzający Wielkanoc początkowo nazywany był Triduum Sacrum i obejmował Wielki Piątek, Wielką Sobotę i Niedzielę Zmartwychwstania. Taki układ można znaleźć pismach św. Augustyna i św. Ambrożego. Ten czas był upamiętnieniem męki, śmierci i zmartwychwstania Jezusa Chrystusa. Z czasem ten okres rozszerza się i rozpoczyna się w Niedzielę Męki Pańskiej. Te dni przepełnione są misteriami przedstawiającymi ostatnie dni życia Jezusa, Jego mękę i śmierć, do nich zaliczały się dramaty liturgiczne, zwane też kościelnymi (pozostały częściowo w misteriach odgrywanych w kilku miejscach w Polsce, miedzy innymi w Kalwarii Zebrzydowskiej), uroczyście odczytywano Ewangelię opisującą te momenty z historii zbawienia. Na początku drugiego tysiąclecia te dni zaczęto nazywać Triduum Paschale, które obejmowało Wielki Czwartek, Piątek i Sobotę. Ostatecznego ustalenia obchodów Wielkiego Tygodnia dokonała Kongregacja Rytów instrukcją z dnia 16 listopada 1955 roku.
Należy tu wspomnieć spór, który toczył się w początkach Kościoła, a dotyczył terminu obchodzenia wspomnienia zmartwychwstania Jezusa. Kościół Wschodni był za obchodzeniem tego Święta zgodnie żydowską tradycją Paschy, czternastego dnia miesiąca Nisan. Natomiast Kościół Zachodni był za datą ruchomą, którą ustalono na pierwszą niedzielę po pierwszej wiosennej pełni księżyca. Rozdźwięk wynikający z tego sporu trwał aż do Soboru Nicejskiego w 325 roku.
Niedziela Męki Pańskiej
Nazwa Niedziela Męki Pańskiej pochodzi od uroczyście odczytywanej Ewangelii według jednego z synoptyków. W polskiej tradycji funkcjonuje też nazwa Niedziela Palmowa, która pochodzi od obrzędu poświęcenia palm.
Cała liturgia rozpoczyna się od odczytania Ewangelii opisującej wjazd Jezusa do Jerozolimy. Kolejnym punktem liturgii jest obrzęd poświęcenia palm przyniesionych przez wiernych. Liturgia Słowa w tym dniu obejmuje Trzecią pieśń Sługi Jahwe z Księgi Izajasza (50, 4-7), hymn z Listu św. Pawła do Filipian (2, 6-11). Zwieńczeniem liturgii słowa jest uroczyste odczytanie lub odśpiewanie słów z Ewangelii opisującej mękę i śmierć Chrystusa. Odczytanie Jej z podziałem na role ma na celu przybliżenie wiernym męki Jezusa, a także wprowadzić ich w przeżywanie ostatnich dni kończącego się Wielkiego Postu.
Wielki Czwartek
Wielki Czwartek jest dniem upamiętniającym ustanowienie przez Jezusa Eucharystii w czasie Ostatniej Wieczerzy. Dla kapłanów i kleryków ten dzień jest ważny dlatego, że Jezus ustanowił również sakrament kapłaństwa. Tego dnia sprawuje się dwie Msze święte, jedną przed południem w kościele katedralnym, pod przewodnictwem biskupa ordynariusza i drugą w każdym kościele parafialnym.
Pierwsza Msza święta sprawowana jest przez biskupa i całe zgromadzenie kapłanów w kościele katedralnym przed południem. Jest ona nazywana też Mszą Krzyżma. Ta nazwa pochodzi od obrzędu błogosławieństwa olei świętych. W czasie tej Mszy całe prezbiterium zgromadzone wokół swojego biskupa, odnawia przyrzeczenia kapłańskie. Ma to miejsce po homilii. Po odnowieniu przyrzeczeń biskup dokonuje błogosławienia oleju chorych (oleum infirmorum), oleju katechumenów (oleum catehumenorum) i krzyżma (oleum sanctum), używanego przy chrzcie, bierzmowaniu, święceniach kapłańskich i biskupich oraz dedykacji kościołów i ołtarzy. Ze względów duszpasterskich, na przykład na misjach, tę Mszę można odprawić kilka dni wcześniej, ale w okresie Wielkiego Tygodnia.
Drugą Mszę świętą odprawia się wieczorem na upamiętnienie Ostatniej Wieczerzy Jezusa z Apostołami. Po homilii biskup (jeśli za tym przemawiają względu duszpasterskie, również proboszczowie w parafiach) dokonuje symbolicznego obmycia nóg dwunastu starcom, na pamiątkę obmycia nóg Apostołom przez Chrystusa. Po modlitwie po komunii przenosi się Najświętszy Sakrament do kaplicy adoracji, gdzie jest przechowywany do uroczystości wielkopiątkowych i na potrzeby chorych. Od tego momentu rozpoczyna się adoracja, która może trwać kilka godzin lub do następnego dnia.
Wielki Piątek
Wielki Piątek jest dniem, w którym nie odprawia się Mszy świętej.
Uroczystości powinny rozpocząć się o godzinie 15, upamiętniając mękę Jezusa na krzyżu. Jednak ze względów duszpasterskich można je rozpocząć później. Obrzędy rozpoczynają się oddaniem czci ołtarzowi przez kapłana, który pada krzyżem (prostratio), a cały lud modli się w ciszy. Po dłuższej chwili kapłan i lud wstają. Główny celebrans z miejsca przewodniczenia odmawia modlitwę, po której następuje liturgia słowa obejmująca czytania: z księgi Izajasza (52, 13-53), z Listu do Hebrajczyków (4, 14-16; 5, 7-8) oraz uroczyście odczytywaną Mękę Chrystusa w taki sam sposób, jak w Niedzielę Męki Pańskiej tym razem jest to Ewangelia wg Jana (18, 1-9. 42). Po odczytaniu Męki następuje krótka homilia, po której celebrans odmawia uroczystą modlitwę powszechną zawierającą dziesięć wezwań: 1. Za Kościół Święty, 2. Za papieża, 3. Za wszystkie stany Kościoła, 4. Za katechumenów, 5. O jedność chrześcijan, 6. Za Żydów, 7. Za niewierzących w Chrystusa, 8. Za niewierzących w Boga, 9. Za rządzących państwami, 10. Za strapionych i cierpiących. Po jej zakończeniu następuje najważniejszy moment całych uroczystości wielkopiątkowych – adoracja krzyża. Celebrans staje przed ołtarzem, odsłania krzyż, śpiewając: Oto drzewo Krzyża, na którym zawisło Zbawienie świata, na co lud odpowiada: Pójdźmy z pokłonem. W tym momencie może nastąpić adoracja krzyża. W pierwszej kolejności cześć krzyżowi oddaje kapłan, duchowieństwo, asysta i wierni, jeśli nie jest zbyt duża liczba. Z powodu dużej liczby wiernych adorację krzyża można przerwać po oddaniu czci przez asystę. Po tym obrzędzie następuje komunia święta tak, jak w czasie Mszy świętej od modlitwy Ojcze nasz. Po komunii celebrans dokonuje wystawienia Najświętszego Sakramentu w monstrancji przykrytej białym przezroczystym welonem. Po okadzeniu, przenosi się Go do Grobu Pańskiego lub ustawia na tronie w pobliżu ołtarza, gdzie odmawiana jest modlitwa i przez dłuższy czas następuje adoracja Najświętszego Sakramentu. Jeśli nie ma procesji do Grobu, celebrans rozsyła lud po modlitwie. Po zakończeniu uroczystości, podobnie jak w Wielki Czwartek, adoruje się Najświętszy Sakrament.
Wielka Sobota
Wielka Sobota jest dniem, w którym również nie sprawuje się Mszy świętej. Przez cały dzień nawiedzamy Grób Pański, adorujemy Najświętszy Sakrament. Tego dnia w polskiej tradycji kapłani na specjalnych nabożeństwach błogosławią pokarmy na stół wielkanocny, chleb, jaja, wędlinę i sól. Obrzędy liturgiczne rozpoczynają się wieczorem po zachodzie słońca i dzielą się na cztery części: liturgię światła, liturgię słowa, liturgię chrzcielną i liturgię eucharystyczną.
W czasie liturgii światła celebrans i asysta gromadzą się przy ognisku, od którego po błogosławieństwie ognia odpalany jest paschał, symbol Chrystusa Zmartwychwstałego. Na paschale celebrans rzeźbi znak krzyża, litery A i W oraz cyfry roku, wypowiadając słowa: Chrystus wczoraj i dziś, początek i koniec, A i W, do Niego należy czas i wieczność, Jemu chwała i panowanie przez wszystkie wieki wieków. Amen. Następnie w wyrzeźbiony krzyż wbija pięć okrągłych ziaren kadzidła i wypowiada słowa: Przez Swoje święte rany, jaśniejące chwałą, niech nas strzeże i zachowuje Chrystus Pan. Amen. Następnie diakon wnosi światło, symbol Chrystusa zmartwychwstałego, do kościoła, trzy razy zatrzymując się i śpiewając słowa: Światło Chrystusa, a lud odpowiada: Bogu niech będą dzięki. Po drugim śpiewie asysta rozdaje światło wiernym, a po trzecim zapalają się światła w kościele. Po oddaniu szacunku ołtarzowi diakon lub celebrans śpiewa Orędzie wielkanocne (Exultet). Po Orędziu następuje liturgia słowa, składająca się z siedmiu czytań ze Starego Testamentu (I. Rdz 1, 1-2;2 lub Rdz 1, 1. 26-31a ; II. Rdz 22, 1-8 lub 22, 1-2; 9-19 ; III. Wj 14, 15 – 15, 1 ; IV. Iz 54, 5-14 ; V. Iz 55, 5-14 ; VI. Ba 3, 9-15; 3,32 ; 4,4 ; VII. Ez 36, 16-17a; 18-28) i jednego z Nowego Testamentu (Rz 6, 3-11). Po każdym czytaniu i psalmie następuje modlitwa. Przed 8. czytaniem zapala się świece na ołtarzu i celebrans intonuje śpiew: Chwała na wysokości, a po tym odmawia kolektę. Później śpiew Alleluja i odczytanie fragmentu Ewangelii o zmartwychwstaniu Chrystusa. Po homilii następuje liturgia chrzcielna. Można przeprowadzić w tym momencie obrzęd chrztu, jeśli są kandydaci. Po odnowieniu przyrzeczeń chrzcielnych celebrans dokonuje pokropienia ludu (aspersja). Po tym obrzędzie rozpoczyna się liturgia eucharystyczna.
Jeśli bezpośrednio po Wigilii następuje procesja rezurekcyjna, to po wystawieniu Najświętszego Sakramentu w grobie Pańskim, odbywa się procesja przy śpiewie : Wesoły nam dzień dziś nastał lub Chrystus zmarwychwstan jest. W procesji na początku niesie się figurkę Zmartwychwstałego i raz lub trzy razy okrąża się kościół. Po powrocie odśpiewuje się hymn: Te Deum. Po modlitwie kapłan błogosławi lud i dokonuje repozycji Najświętszego Sakramentu. Na koniec wykonuje się antyfonę do Najświętszej Maryi Panny.
Jeśli procesja odbywa się w Niedzielę Zmartwychwstania o świcie, co jest częstsze w tradycji polskiej, to obrzędy Wigilii kończą się wystawieniem Najświętszego Sakramentu w Grobie Pańskim. Rano następuje śpiew ogłaszający zmartwychwstanie Chrystusa, po nim procesja w takiej samej formie jak wieczorem, hymn Te Deum, błogosławieństwo i repozycja. Celebrans dokonuje wprowadzenia wiernych w obchody Zmartwychwstania. Po czym śpiewa się: Chwała na wysokości. Liturgia słowa obejmuje czytanie z Dziejów Apostolskich (10, 34a; 37-43), Listu do Kolosan (3, 1-4) lub Pierwszego listu do Koryntian (5, 6b-8) i Ewangelię św. Jana (20, 1-9), którą poprzedza sekwencja Victime Paschalis laudes. Dalej do końca Msza święta przebiega według stałego porządku.
kl. Grzegorz Koczot
Tekst pochodzi z pisma
Alumnów WSD w Toruniu „SŁUGA” nr 27